Powiedzieć, że porównanie wersji pisanej i mówionej szwedzkiego wywołuje u Polaków konsternację, to nie powiedzieć nic. To jakiś koszmar! Czy da się w ogóle to ogarnąć?
O co chodzi?
Wśród osób rozpoczynających naukę szwedzkiego wiele zmartwień sprawia kwestia wymowy. (Mówili o tym na przykład Rafał, Małgorzata i Daria). W przeciwieństwie do polskiego, w szwedzkiej pisowni "nic się nie zgadza" z tym co słyszymy. Nie tylko samogłoski, ale nawet spółgłoski można czytać na więcej niż jeden sposób.
Nie wpadaj jednak w panikę. Tak naprawdę "odcyfrowywanie" słowa pisanego nie jest tak trudne jak się wydaje. Po pewnym czasie będziesz intuicyjnie wiedział, jak czytać większość wyrazów. Z pewnością pomoże ci w tym poniższy mini przewodnik
Na co zwracać uwagę czytając na głos tekst po szwedzku?
grupy literowe
Nie zawsze jedna litera reprezentuje jedną głoskę (fonem). Czasem potrzebne są do tego dwie litery, a nawet więcej. Znamy to dobrze z języka polskiego, gdzie funkcjonują takie zbitki jak "ch", "dz" czy "cz".
| litery | IPA | przykład | Lexin | SAOB |
|---|---|---|---|---|
| ch | /ɧ/ | choklad | /ʃoklạ:d/ | /ʃωkla⁴d/ |
| ck | /k:/ | chock | /ʃåk:/ | /ʃok⁴/ |
| dj | /j/ | djur | /ju:r/ | /j⁴r/ |
| gj | /j/ | gjord | /jo:r‿d/ | /jω⁴rd/ |
| gn | /ŋ:n/ | regn | /reŋ:n/ | /räŋ⁴n/ |
| hj | /j/ | hjärta | /²jạ̈r‿t:a/ | /jæ³ta²/ |
| kj | /ɕ/ | kjol | /ço:l/ | /ɟω⁴l/ |
| lg | /l:j/ | helg | /hel:j/ | /häl⁴j/ |
| lj | /j/ | ljud | /ju:d/ | /jɯ⁴d/ |
| ng | /ŋ/ | lång | /låŋ:/ | /loŋ⁴/ |
| rd | /ɖ/ | ord | /o:r‿d/ | /ω⁴rd/ |
| rg | /r:j/ | arg | /ar:j/ | /ar⁴j/ |
| rt | /ʈ/ | svart | /svar‿t:/ | /svar⁴t/ |
| rl | /ɭ/ | kärlek | /²çạ̈:r‿le:k/ | /ɟæ³r~le²k/ |
| rld | /ɖ/ | värld | /vä:r‿d/ | - |
| rn | /ɳ/ | barn | /ba:r‿n/ | /ba⁴rn/ |
| rs | /ʂ/ | torsdag | /tọ:r‿sda(:g)/ | /tω⁴rs~d a¹g/ |
| sch | /ɧ/ | schema | /(²)ʃẹ:ma/ | /ʃe⁴ma/ |
| si+on | /ɧ/ | explosion | /eksploʃọ:n/ | /äk¹splωʃω⁴n/ |
| sj | /ɧ/ | sju | /ʃu:/ | /ʃω⁴/ |
| skj | /ɧ/ | skjorta | /²ʃọ:r‿ta/ | /ʃω³rta²/ |
| stj | /ɧ/ | stjärna | /²ʃạ̈:r‿na/ | /ʃæ³rna²/ |
| tj | /ɕ/ | tjej | /çej:/ | / ̌ɟäj⁴/ |
| ti+on | /ɧ/ | situation | /situaʃọ:n/ | /sit¹ɯaʃo⁴n/ |
krótkie i długie samogłoski i spółgłoski
Długość dźwięku może zmienić znaczenie wypowiadanego słowa, dlatego ważne by zwracać na ten aspekt wymowy uwagę. Generalna zasada jest taka: krótka głoska poprzedza długą głoskę, długa głoska poprzedza krótką głoskę. W sylabach nieakcentowanych samogłoski są krótkie.
Krótkie i długie, czyli jakie? Krótkie dźwięki wymawiamy krócej niż te polskie, a długie dźwięki dłużej niż polskie. Spółgłoski też występują w formie krótkiej i długiej! Długie spółgłoski często oznaczane są przez podwójne litery, tak jak w przykładach poniżej.
| długa samogłoska | IPA | krótka samogłoska | IPA |
|---|---|---|---|
| glas | /gla:s/ | glass | /glas:/ |
| mat | /ma:t/ | matt | /mat:/ |
| tak | /ta:k/ | tack | /tak:/ |
miękkie i twarde samogłoski
Litery "g", "k" oraz kombinację liter "sk" wymawiamy różnie w zależności od tego jakie samogłoski (miękkie (i, e, ä, ö, y) czy twarde (a, o, u, å)) po nich następują. Nie starajcie się uczyć na pamięć które są które, a raczej zapamiętajcie słowa które zawierają w sobie daną kombinację. Kiedy później będziecie mieć wątpliwości jak wypowiedzieć określoną kombinację, wydobędźcie z pamięci wasze słowo pomocnicze.
| x | + | y | IPA | przykład | x | + | y | IPA | przykład | x | + | y | IPA | przykład |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| g | + | i | /j/ | gift | k | + | i | /ɕ/ | kind | sk | + | i | /ɧ/ | skidor |
| g | + | e | /j/ | igen | k | + | e | /ɕ/ | kemi | sk | + | e | /ɧ/ | sked |
| g | + | ä | /j/ | gäst | k | + | ä | /ɕ/ | kär | sk | + | ä | /ɧ/ | skägg |
| g | + | ö | /j/ | göra | k | + | ö | /ɕ/ | köpa | sk | + | ö | /ɧ/ | skön |
| g | + | y | /j/ | gymnasium | k | + | y | /ɕ/ | kyrka | sk | + | y | /ɧ/ | skygg |
| g | + | a | /g/ | gatan | k | + | a | /k/ | kall | sk | + | a | /sk/ | skam |
| g | + | o | /g/ | god | k | + | o | /k/ | kodnummer | sk | + | o | /sk/ | skol |
| g | + | u | /g/ | gul | k | + | u | /k/ | kul | sk | + | u | /sk/ | skulle |
| g | + | å | /g/ | gå | k | + | å | /k/ | kål | sk | + | å | /sk/ | skål |
zasadzki
W języku szwedzkim czają się również słowa-zasadzki. Nie zawsze wypowiadane są tak, jakby wskazywała na to ich pisownia, szczególnie w naturalnej mowie.
| słowo | IPA | słowo | IPA | słowo | IPA |
|---|---|---|---|---|---|
| de | /dɔm:/ | jag | /ja:/ | sedan | /sen:/ |
| dem | /dɔm:/ | det | /dɛ/ | imorgon | /imɔŋ:/ |
| mig | /mej:/ | är | /ɛ/ | någon | /nɔn:/ |
| dig | /dej:/ | vad | /va/ | något | /nɔt:/ |
| sig | /sej:/ | med | /me/ | några | /nɔra/ |
| och | /ɔ/ | mycket | /myk:e/ | sedan | /sen/ |
Uff, trochę jest do ogarnięcia, co?
O czym jeszcze należy pamiętać? Szwecja jest krajem, gdzie funkcjonuje wiele dialektów, nie zdziwcie się więc, jeśli wymowa "na żywo" będzie odbiegała od tej "słownikowej".
Na podstawie:
Thierry, A. Trevlig resa! Język szwedzki dla początkujących. Wiedza Powszechna, 1993.
Croghan, V. Język szwedzki dla początkujących. Wydawnictwo Literackie, 1999.
Szulc, A. Gramatyka języka szwedzkiego. PWN, 1979.
Lindquist, M., Stypińska, M. På svenska. PWN, 1991.
Wikipedia: Swedish phonology
Wikipedia: Help: IPA for Swedish and Norwegian
Zobacz też:
Reguły wymowy w języku szwedzkim
zdjęcie: jenny downing via photopin cc
Moim zdaniem najlepszym i chyba jedynym sposobem na skomplikowaną wymowę jest "osłuchanie się". ;-)
OdpowiedzUsuńZaczęłam się uczyć szwedzkiego głównie dlatego, że brzmi cudownie i może dzięki temu nie miałam prawie problemów z nauką czytania, a może dzięki temu, że starałam się jak najwięcej słuchać w tym języku. Ale wydaje mi się, że doskonałym sposobem na naukę wymowy jest słuchanie piosenki, czy moich ulubionych ljudböcker i równoczesne patrzenie na tekst, u mnie sprawdziło się znakomicie i serdecznie wszystkim polecam ;)
OdpowiedzUsuń